Ang Mpox, na dating kilala bilang monkeypox, ay isang viral na sakit na dulot ng monkeypox virus, isang orthopoxvirus na kapamilya rin ng smallpox (variola virus). Bagaman mas bihira at kadalasang mas banayad kaysa sa smallpox, marami ang nagtatanong kung ang Mpox ba ay nakamamatay. Ang maikling sagot ay: oo, maaaring makamatay ang Mpox, ngunit sa karamihan ng kaso, ito ay hindi. Sa pagpapalawak ng tanong, mahalagang maunawaan kung kailan ito nagiging mapanganib at kung anong mga salik ang nagpapataas ng panganib ng kamatayan dulot nito.
Ang Mpox ay unang natuklasan sa mga tao noong 1970 sa Democratic Republic of Congo, at mula noon ay naging endemic na ito sa ilang bahagi ng Central at West Africa. Gayunpaman, simula noong 2022, nakita ang pagkalat nito sa mga bansa kung saan ito ay hindi karaniwang nararanasan, kabilang ang Pilipinas. Ipinapasa ito mula sa hayop patungo sa tao, o mula sa tao patungo sa tao sa pamamagitan ng malapitang kontak, respiratory droplets, at kontaminadong kagamitan.
Mga Sintomas at Kalubhaan ng Mpox
Karaniwang nagsisimula ang mga sintomas ng Mpox sa lagnat, pananakit ng ulo, pananakit ng katawan, pananakit ng likod, pamamaga ng kulani (lymphadenopathy), at pagkahapo. Pagkatapos ng ilang araw, lumilitaw ang mga pantal sa balat na dumaraan sa iba’t ibang yugto—mula sa macules (patag na pantal), papules (namamaga), vesicles (may laman na likido), pustules (may nana), hanggang sa scabs (mga langib). Ang pantal ay karaniwang nagsisimula sa mukha bago kumalat sa ibang bahagi ng katawan, kabilang ang palad at talampakan.
Sa mga karamihang kaso, ang mga sintomas ay kusang nawawala sa loob ng 2 hanggang 4 na linggo kahit walang espesyal na lunas. Ngunit sa mga taong may mahinang resistensya, gaya ng mga may HIV/AIDS, malubhang sakit, bata, o matatanda, maaaring lumala ang kondisyon at magdulot ng komplikasyon. Ilan sa mga komplikasyong ito ay encephalitis (pamamaga ng utak), sepsis, impeksiyon sa mata, at permanenteng peklat sa balat.
Mga Uri ng Monkeypox Virus: Clade I at Clade II
May dalawang pangunahing uri o clade ng monkeypox virus na kilala sa kasalukuyan—ang Clade I (dating kilala bilang Congo Basin clade) at Clade II (West African clade). Ang Clade I ay mas virulent o mas mapanganib, na may case fatality rate (CFR) na umaabot ng 10%, habang ang Clade II ay may CFR na mas mababa, sa pagitan ng 1% o mas mababa pa. Ang strain na kumalat sa labas ng Africa noong 2022 ay mula sa Clade II, kaya’t mas mababa ang tsansa ng kamatayan para sa mga kaso sa mga bansang tulad ng Pilipinas.
Case Fatality Rate at Global Statistics
Ayon sa World Health Organization (WHO), ang karaniwang case fatality rate ng Mpox ay nasa 3% hanggang 6%, depende sa clade, kondisyon ng pasyente, at access sa serbisyong medikal. Sa outbreak noong 2022 na nakaapekto sa mga non-endemic countries, kabilang na ang mga bansang may mas maayos na sistema ng kalusugan, napakababa ng bilang ng namatay. Marami sa mga pasyente ay gumaling ng kusa kahit walang antiviral treatment.
Pagkakaroon ng Gamot at Bakuna
Bagama’t walang partikular na gamot na aprubado para sa Mpox sa karamihan ng mga bansa, ginagamit minsan ang antiviral na Tecovirimat (TPOXX) sa mga malulubhang kaso, lalo na kung ang pasyente ay may malubhang sintomas o may immunocompromised status. Bukod dito, ang bakuna laban sa smallpox ay napatunayang may proteksiyon laban sa Mpox, dahil magkapareho ang kanilang virus family. Ginagamit ito bilang post-exposure prophylaxis (PEP) o pangontra sa mga taong na-expose sa virus.
Mga Salik na Nagpapataas ng Panganib
Bagaman karamihan sa mga kaso ng Mpox ay hindi nakamamatay, may ilang salik na maaaring magpataas ng panganib ng kamatayan o komplikasyon. Kabilang dito ang:
- Edad: Mas mataas ang panganib sa mga batang edad 8 pababa
- Kalusugan: Mas delikado ito sa mga taong may chronic illness gaya ng diabetes, HIV/AIDS, o cancer
- Nutrisyon: Ang malnourished o kulang sa nutrisyon ay mas madaling dapuan ng komplikasyon
- Access sa pangangalagang medikal: Ang mga lugar na may kulang sa ospital, gamot, o mga doktor ay may mas mataas na mortality rate
Mpox sa Konteksto ng Pilipinas
Sa Pilipinas, ang Department of Health ay nagpapatupad ng surveillance at contact tracing para agad matukoy ang mga kaso ng Mpox. Bagaman may ilang kaso nang naitala, wala pang naiulat na pagkamatay na sanhi nito sa bansa noong huling bahagi ng 2024. Nagbibigay ito ng positibong pananaw na may sapat na kapasidad ang ating sistema upang matugunan ang mga insidente, basta’t maaagang madedetekta at maagapan.
Paano Maiiwasan ang Kamatayan Dahil sa Mpox?
Ang susi sa pag-iwas sa kamatayan mula sa Mpox ay nasa maagang pagkilala ng sintomas, agarang konsultasyon sa doktor, at tamang pangangalaga. Mahalaga rin ang edukasyon sa komunidad upang matigil ang diskriminasyon sa mga kaso ng Mpox, sapagkat ang takot at stigma ay maaaring magdulot ng pag-iwas sa pagpapagamot. Dapat ay maging maagap ang pamahalaan sa pagbibigay ng impormasyon at suporta, lalo na sa mga lugar na may mataas na populasyon at mas konti ang access sa serbisyong pangkalusugan.
Konklusyon
Ang Mpox ay isang seryosong sakit, ngunit hindi ito awtomatikong nakamamatay sa bawat pagkakataon. Ang panganib ng kamatayan ay umiiral lalo na sa mga taong may mahina ang katawan o may limitadong access sa pangangalagang medikal. Gayunpaman, sa panahon ngayon na may mas malawak na kaalaman, teknolohiya, at mga hakbangin para sa kaligtasan, ang kamatayan mula sa Mpox ay maiiwasan kung agad itong matutukoy at maagapan. Kaya’t ang pagiging mapagmatyag, may sapat na kaalaman, at maagap sa pagkilos ay susi para sa kaligtasan ng bawat isa laban sa Mpox.
Iba pang mga babasahin
Signs ng Mababa ang Potassium : 7 na Sintomas na makikita
Mababa ang Potassium nakamamatay: Ano ang Gamot
Gamot sa Kuliti sa Mata na Ointment :Sintomas at Mga dapat gawin para makaiwas
