Ang rabies ay isang nakamamatay na viral infection na maaring maipasa mula sa hayop, lalo na ang aso, sa tao. Ang inkubasyon period o panahon mula sa pagkakaroon ng exposure sa rabies virus hanggang sa paglabas ng mga sintomas ay maaaring mag-vary depende sa ilang mga factors.
Lugar ng Kalmot o Kagat
Kung saan ka kinagat o kinalmot ay maaaring magkaruon ng epekto sa bilis ng pag-develop ng rabies. Kung ang rabies ay karaniwang nararanasan sa lugar na may mataas na insidensiya ng rabies sa hayop, mas mataas ang panganib na magkaruon kaagad ng sintomas.
Laki ng Exposure
Ang lawak ng contact mo sa rabies virus, tulad ng lalim at lawak ng kalmot o kagat, ay maaaring magdulot ng pag-usbong ng sintomas. Ang mas malalim na sugat o kalmot ay maaring mag-resulta sa mas mabilis na pag-usbong ng rabies.
Uri ng Hayop
Ang uri ng hayop na nagdulot ng kalmot o kagat ay maaaring magdulot ng pagkakaiba sa panahon ng inkubasyon. Sa ilang hayop, ang rabies ay maaaring kumalat nang mas mabilis kaysa sa iba.
Sa pangkalahatan, ang mga sintomas ng rabies ay maaaring magpakita sa loob ng mga linggo o ilang buwan pagkatapos ng exposure. Ngunit may mga rare na kaso na maaring tumagal ng taon bago lumabas ang mga sintomas. Kapag nagkaruon ka ng alinlangan o kahit maliliit na sugat mula sa kalmot o kagat ng hayop na maaring may rabies, mahalaga na agad kang mag-consult sa isang doktor.
Ang post-exposure prophylaxis (PEP) na isang serye ng bakuna at gamot ay maaaring makatulong sa pag-iwas ng pag-develop ng rabies sa tao kung ito ay naipasa sa pamamagitan ng kalmot o kagat ng rabid na hayop. Ang agarang pag-aksyon ay mahalaga para sa epektibong proteksyon.
Paunang lunas kapag nakagat ng aso may rabies o wala
Kapag nakagat ka ng aso, ituring itong maagang medical emergency, lalo na kung may alinlangan ka na ang aso ay may rabies o hindi. Ang rabies ay isang nakamamatay na sakit kapag hindi ito naaagapan, kaya’t mahalaga na kumonsulta ka agad sa isang doktor at sumunod sa mga sumusunod na hakbang:
Hugasan ang Sugat
Ang unang hakbang ay hugasan ang sugat na mabuti sa pamamagitan ng sabon at malinis na tubig. Ito ay makakatulong sa pagtanggal ng anumang mikrobyo sa sugat na maaaring magdulot ng impeksyon.
Pagkonsulta ng Doktor
Agad na kumonsulta sa isang doktor o magpunta sa ospital. Ipaalam mo sa doktor ang buong pangyayari at detalye ng pangyayari, kasama ang uri ng hayop na nagkagat sa iyo at ang estado nito (kung buhay pa o hindi).
Bakuna
Kapag ikaw ay kumonsulta na sa doktor, maaaring irekomenda nito ang post-exposure prophylaxis (PEP) na bakuna para sa rabies. Ito ay isang serye ng bakuna na nagbibigay ng proteksyon laban sa rabies. Ang una sa serye ng bakuna ay kailangang ibigay sa oras ng konsultasyon, at may mga karagdagang dosis na ibinibigay sa mga sumunod na araw.
Gamot
Sa ilalim ng PEP, maaaring irekomenda ng doktor ang pagtuturok ng rabies immune globulin (RIG) sa o malapit sa lugar ng kagat. Ito ay nagbibigay ng agarang proteksyon habang hindi pa kumakalat ang virus.
Obserbasyon
Pagkatapos ng pagtuturok, maaaring ikaw ay obserbahan para sa anumang mga sintomas ng rabies. Kung magkaruon ka man ng mga sintomas nito, ito ay maaring nangangailangan ng iba pang mga hakbang sa medikal.
Mahalaga na huwag balewalain ang anumang kagat ng hayop, lalo na kung hindi mo alam ang estado ng rabies ng hayop. Ang agarang aksyon at PEP ay maaaring magligtas ng iyong buhay mula sa rabies.
Bakuna na karaniwan para sa nakagat ng Aso
Ang Post-Exposure Prophylaxis (PEP) ay isang medikal na pamamaraan na ginagamit upang maiwasan ang pag-develop ng sakit matapos ang pagkakaroon ng exposure sa isang nakamamatay o nakakahawang sakit. Ang layunin ng PEP ay pigilan o bawasan ang pag-usbong ng sakit sa isang indibidwal na na-expose sa virus o pathogen.
Ang PEP ay karaniwang ginagamit para sa mga kondisyon na tulad ng rabies, HIV (Human Immunodeficiency Virus), at iba pang nakakahawang sakit na maaaring maipasa mula sa hayop o tao. Narito ang pangunahing mga bahagi ng PEP:
Bakuna
Ang PEP ay karaniwang kinabibilangan ng serye ng bakuna na ibinibigay sa indibidwal na na-expose sa virus o sakit. Ang mga bakunang ito ay nagbibigay ng proteksyon laban sa pag-develop ng sakit. Halimbawa, ang rabies PEP ay naglalaman ng mga bakuna laban sa rabies.
Gamot
Sa ilalim ng PEP, maaaring kasama rin ang pagbibigay ng mga gamot na maaaring makatulong sa pagpigil o pagsugpo ng virus sa katawan. Halimbawa, sa HIV PEP, maaaring ibinibigay ang mga antiretroviral na gamot upang bawasan ang panganib ng pag-develop ng HIV.
Oras
Ang oras ng pag-umpisa ng PEP ay mahalaga. Ito ay dapat na inumpisahan sa loob ng maikling panahon pagkatapos ng exposure sa virus o sakit. Ang bilis ng aksyon ay mahalaga upang mas maging epektibo ang PEP.
Karagdagang Hakbang
Sa ilang mga kaso, maaaring isama ang iba’t ibang mga hakbang sa PEP, tulad ng pagbibigay ng rabies immune globulin (RIG) para sa rabies PEP.
Conclusion
Importante na kumonsulta sa isang doktor o healthcare professional kaagad pagkatapos ng exposure sa virus o sakit upang ma-determine kung ang PEP ay kinakailangan at para simulan ito sa tamang oras. Ang agarang aksyon at maagap na PEP ay maaaring magligtas ng buhay at makaiwas sa pag-develop ng malubhang karamdaman.
